“Editörler editörü” unvanına sahip Selahattin Özpalabıyıklar’dan editörlük eğitimi alırken “Eskiden ‘son okumacı’ diye bir şey yoktu” demiş, yayınevlerinin “son okuma”yı sonradan icat ettiklerini söylemişti. Editörlük çalışmaları içerisinde eskiden “son okuma”, “son okumacı” kavramları olmasa bile baskıya girecek, yayımlanacak yazılarda son okumanın önemli bir fark yarattığı kesin. Son kez okunup kontrol edilmeyen bir metinle, titiz bir son okumadan geçirilip düzenlenmiş metin arasında elbette bir fark olacaktır. Peki son okuma nedir? Son okumayla tam olarak ne kastediliyor?

Son okuma, başkası tarafından yazılmış ve yine başkası tarafından redaksiyonu yapılmış metinlerin farklı bir kişi tarafından yeni bir gözle okunup, hataların tespit edilip işaretlenmesidir. Mesleki körlükten dolayı editör, redaktör ya da yazıyı yazan kişi yazım ve noktalama yanlışlarını gözden kaçırabilir. Metin, redaksiyondan sonra metni daha önce görmemiş üçüncü bir göze baştan sona okutulur. Son okuyucu, varsa tespit ettiği yanlışları not ederek editöre ya da redaktöre iletir.

Son okuma ile redaksiyon genellikle birbirine karıştırılır. Son okumacı, kendisine son okuma için gönderilen metnin içeriğini değerlendirmez. Metne editoryal müdahalede bulunmaz.

Son okuma nasıl yapılır?

Son okuma denince “mesafeli okuma” ve “körlemesine okuma” kavramları da karşımıza çıkacaktır. Bu aşamada son okuyucuya edit edilmemiş ya da edit edilmiş metin verilebilir. Örneğin editörün düzeltme notlarının yer aldığı taslak üzerinden son okumanın yapılması da istenebilir. Önemli olan son okuyucunun metni ilk kez görmesidir. Editörün, son okumayı yapacak kişiye dikkat edilmesi gereken noktaların yer aldığı bir kılavuz verilmesi daha sağlıklı olacaktır. Örneğin okumanın Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu’nun son baskısı dikkate alınarak yapılması istenebilir. Ayrıca editör “tekrarların bulunması, kronolojinin gözden geçirilmesi” gibi talimatlar da verebilir.

Son okumacı nedir?

Son okumacı, deyim yerindeyse şahin gözlü olmalıdır. Öncelikli görevi yazım yanlışlarını bulup işaretlemektir. Ama görevi bununla da sınırlı değildir. Yanlış yerden kesilmiş satırları, satır sonunda yanlış heceden bölünmüş sözcükleri de tespit eder. Paragraf yanlışlarını da yakalayıp paragrafların yerlerini düzenler.

Son okuyucu ne yapar?

Son okuma işlemi, bir metnin baskıya / yayımlanmaya hazır hâle getirilmesi sürecinin en sonunda yer alıyor gibi görünse de son derece önemli işleve sahiptir. Çünkü editör ve redaktörler, metinle çok fazla meşgul olduklarından bazı hataları görmekte körleşebilmektedir. Son okumacı, metin üzerinde mesafeli okuma yapacağından dolayı gözen kaçan yazım ve noktalama işareti hatalarını daha net görebilecektir.