Değinmek ve temas etmek çoğunlukla birbirinin yerine kullanılmaktadır. Değinmek nedir, Türkçesi temas mıdır, temas etmek ne demek; bütün bu soruların cevabını verebilmek için Türk Dil Kurumu (TDK) kaynaklarında bir araştırma yapalım, hatta Nurullah Ataç’ın denemelerine de başvuralım.
Değinmek, TDK Güncel Türkçe Sözlük’te “Bir konuyu ele alarak ondan kısaca söz etmek, dokunmak, temas etmek” olarak açıklanır. Değinmek TDK‘nın farklı sözlüklerinde de açıklanmaktadır. TDK Tarama Sözlüğüne bakıldığında değinmek eş anlamlısı “Kavuşmak, nail olmak, vasıl olmak.” şeklinde karşımıza çıkmakta.
Değinmek ne demek?
TDK Derleme Sözlüğü’nde ise değinmek “Sıhati bozulmak, hastalıklı, dertli olmak” olarak açıklanmaktadır. O halde değinmek nedir sorusuna şu kapsamlı cevabı verebiliriz: Değinmek; bir konuyu ele alarak ondan kısaca söz etmek, dokunmak, temas etmek; kavuşmak, nail olmak, vasıl olmak; sıhati bozulmak, hastalıklı, dertli olmak
Temas etmek ne demek?
Temas etmek TDK kaynaklarında “dokunmak, değmek, değinmek, sözünü etmek, bahsetmek, görüşüp konuşmak, cinsel ilişkide bulunmak.” anlamlarıyla açıklanır. Türk Dil Kurumu sözlük sonuçlarına bakıldığında temas etmek eş anlamlısı sadece “değinmek” olmadığı görülmektedir. Ancak günümüzde değinmek ve temas etmek kavramlarının birbirinin yerine yaygın olarak eş anlamlı gibi kullanıldığı örneklerle karşılaşılmakta.
Nurullah Ataç, değinmek mi temas etmek mi kullanırdı?
Değinmek ve temas etmek anlamlarıyla ilgili araştırma yaparken Nurullah Ataç’ın 1951 yılında “değinmek” ve “temas etmek” kullanımlarını satırlarına taşıdığını gördüm. Ataç, bugün çok yaygın kullanılmasına rağmen henüz 1951 yılında insanların “değinmek” sözcüğünü yadırgadığını ve kulağa daha kibar geldiği düşünülüp bilginlik taslanarak “temas etmek”i kullanmayı tercih ettiklerini dile getiriyor. Oysa temas etmek’in Türkçesinin “değinmek” olduğunu belirtiyor Nurullah Ataç ve belki de TDK’nın açıklamasında yer alan “cinsel ilişkide bulunmak” anlamını da kastederek “temas etmek”i ağza alınmayacak kadar çirkin bulduğunu ve yadırgadığını dile getiriyor.
Nurullah Ataç’ın, değinmek ve temas etmek için görüşleri Yapı Kredi Yayınları etiketiyle yayımlanan Okuruma Mektuplar’ın 132. sayfasında şu cümlelerle yer alıyor:
“Değinmek” sözünü belki yadırgayacaksınız, hani kibarca bir dille güzel yazanlarımız “temas etmek” diyorlar, işte onun türkçesi. Siz “değinmek” sözünü yadırgadığınız gibi ben de “temas” sözünü yadırgıyorum, çok çirkin geliyor bana, ağza alınmayacak kadar çirkin. Gerçekten kibarlık değil, bilginlik taslama var o sözde. Tiksiniyorum. (s.132)
Ataç, temas etmek ve değinmek konusuna Bir Cevap başlıklı yazısında (s.193) tekrar yer veriyor ve bu kez temas etmek yerine dokunmak kelimesini tercih ettiğini söylüyor:
Benim yazılarımdan açtı: “Siz artık bazı siyaset işlerine de temas ediyorsunuz” dedi. “Temas etmek” sözünü o kullandı, ben “dokunmak” derim, “değinmek” derim, öz-türkçeyi severim de onun için.