“Dilde, tasarruf ilkesi” vardır, bu hem yazı hem de konuşma dilinde geçerli bir ilke. İşi, yazmak olan hepimiz yazılarımızda farkında olmadan gereksiz (fazladan) kelimeler kullanıyoruz. Bazen de özellikle İngilizcenin etkisiyle Türkçede bulunmayan kalıplarla yazıyor, bazı kelimeleri sıklıkla kullanarak benzer anlama gelen diğer kelimeleri neredeyse kelime hazinemizden silerek dilimizi kısırlaştırıyoruz. Dilde tasarruf ilkesi çerçevesinde yazılarımızı daha sade, daha anlaşılır kaleme almamız için aşağıda bazı örnekler sıraladım. Örneklerin içinde benim de kalemimin ve dilimin çok alışkın olduğu hatalar var. Alışkanlıklardan vazgeçmek zordur ancak daha iyi yazmak adına bu notların üzerine düşer, titiz davranırsak daha iyi yazılar ortaya çıkacaktır.
Cümle kurarken fazla sözcüklerden kurtulmalıyız.
- “Babam ve Oğlum bugün itibarıyla vizyona giriyor.” yerine “Babam ve Oğlum bugün vizyona giriyor.”,
- “Avrasya Maratonundan dolayı trafiğe kapatılacak yol güzergâhları” yerine “Avrasya Maratonundan dolayı trafiğe kapatılacak yollar” (Güzergâh, aynı zamanda “gidilen yol” anlamına gelir.),
- “Moda blogları dışında başka hiçbir bloğun ciddi geliri yok.” yerine “Moda blogları dışında hiçbir bloğun ciddi geliri yok.” (dışında/başka bir arada gereksizliği),
- “Türkçenin doğru kullanımını yaygınlaştırmaya yönelik etkinliklerin yapılması yeterli olmayabilir.” yerine “Türkçenin doğru kullanımını yaygınlaştırmaya yönelik etkinlikler yeterli olmayabilir.” (Etkinlik/faaliyet, aynı zamanda yapmak anlamını da içerir.),
- “Sınava seninle birlikte gitmek istiyorum” yerine “Sınava seninle gitmek istiyorum.”,
- “Facebook‘a karşı ilgi gittikçe azalıyor.” yerine “Facebook‘a ilgi gittikçe azalıyor.”
- “Sosyal medyanın yalnızca fenomenlerden ibaret olmadığını hepimiz biliyoruz.” yerine “Sosyal medyanın fenomenlerden ibaret olmadığını hepimiz biliyoruz.”,
- “Doktorluk mesleğine ilişkin yapılan düzenlemeler yeterli değil.” yerine “Doktorluk mesleğine ilişkin düzenlemeler yeterli değil.”,
- “Bu konuda sahip olduğum bilgileri sizinle paylaşacağım.” yerine “Bu konudaki bilgilerimi sizinle paylaşacağım.”,
- “Bloglar, sosyal medyanın en özgür alanı olarak gösterilir.” yerine “Bloglar, sosyal medyanın en özgür alanı gösterilir.”,
- “Gençlere, kendilerini ifade edebilme özgürlüğü tanınmalıdır.” yerine “Gençlere, kendilerini ifade etme özgürlüğü tanınmalıdır.” (Beceri, yetenek gibi adlar zaten yeterlik anlamı da taşır.),
- “İstanbul, aslında çok da büyük değil diye düşünüyorum.” yerine “İstanbul, aslında çok da büyük değil.” (Zaten söylediklerin senin düşüncelerin.),
- “İstanbul, daha da kalabalıklaşmasın diye temenni ediyorum.” yerine “İstanbul, daha da kalabalıklaşmasın.”,
- “Usta yazarın, ünlü şaire ilişkin söylediği sözler tartışmaya yol açtı.” yerine “Usta yazarın, ünlü şaire ilişkin sözleri tartışmaya yol açtı.”,
- “Uzun yıllardan beri blog yazıyorum” yerine “Yıllardır blog yazıyorum.”,
- “UBER kararından vatandaşın olumsuz etkilenebileceği ihtimali unutulmamalıdır.” yerine “UBER kararından vatandaşın olumsuz etkilenebileceği unutulmamalıdır.” veya “UBER kararından vatandaşın olumsuz etkilenmesi ihtimali unutulmamalıdır.”,
- “Anlatım bozukluklarıyla ilgili sorduğum soruya hâlâ cevap alamadım.” yerine “Anlatım bozukluklarıyla ilgili soruma hâlâ cevap alamadım.”,
- “Tüm sanatlarda olduğu gibi resim sanatının da temeli hayal gücü.” yerine “Tüm sanatlar gibi resim sanatının da temeli hayal gücü.”,
- “Her blog yazarının yaptığı gibi ben de yazılarımı yayımlamadan mutlaka okurum.” yerine “Her blog yazarı gibi ben de yazılarımı yayımlamadan mutlaka okurum.”,
- “Babası bir sanatçıydı.” yerine “Babası sanatçıydı.”; “Ben bir anneyim” yerine “Ben anneyim.”,
- “Ben ne söyleyeceğimi bilmiyorum” yerine “Ne söyleyeceğimi bilmiyorum.”; “Sen iyi misin?” yerine “İyi misin?”,
- “Yazar, gizemli bir hayranı tarafından her gün hediyeler almaya başlar.” yerine “Yazar, gizemli bir hayranından her gün hediyeler almaya başlar.”,
- “Bloglar, diğer sosyal mecralarda olduğu gibi çevrim içi okunabilir.” yerine “Bloglar, diğer sosyal mecralar gibi çevrim içi okunabilir.”
- “Bu işi yapmak durumundayız.” yerine “Bu işi yapmak zorundayız.” yazabiliriz.
Bazı sözcükler, zannedildiğinin aksine başka sözcüklerin yerine kullanılmaz. Yabancı dillerin Türkçeye çeviri hatalarından dolayı bazı kalıplar da yanlış cümlelerin ortaya çıkmasına yol açmakta.
- “Apple, düzenlediği organizasyonda iPhone X’i tanıttı.” yerine “Apple, düzenlediği etkinlikte iPhone X’i tanıttı.” (Örgüt anlamına gelen organizasyon, düzenleme anlamı da taşır.),
- “Her bir öğrenci için okul çantası” yerine “Her öğrenciye bir okul çantası”; “Her bir araç için geçiş kartı” yerine “Her araca bir geçiş kartı”
- “Misafirler İstanbul’dan yarın ayrılacaklar.” yerine “Misafirler İstanbul’dan yarın gidecekler.”
- “Sertab Erener, yaz boyu Çeşme’de sahne alacak.” yerine “Sertab Erener, yaz boyu Çeşme’de sahneye çıkacak.“
- “Çalıştayda, geçen yılkine göre interaktif etkileşim daha fazla olacak.” yerine “Çalıştay, geçen yılkine göre daha etkileşimli olacak.”
- “Samsung, kullanıcı dostu yeni ürünleriyle göz kamaştırdı.” yerine “Samsung, kullanışlı yeni ürünleriyle göz kamaştırdı.”
- “Yerel medya” yerine “Yerel basın“, Yazılı ve görsel medya” yerine “Yazılı ve görsel basın“
- “Bunu, etik olarak doğru bulmuyorum.” yerine “Bunu, ahlâken doğru bulmuyorum.”
- “Şimdilerde her yerim seçim şarkılarıyla inliyor.” yerine “Bugünlerde her yerim seçim şarkılarıyla inliyor.” (Türkçede, “şimdilerde” diye bir kullanım yoktur.)
- “Korkarım Barış Bey sizinle görüşemeyecek.” yerine “Maalesef / Üzgünüm Barış Bey sizinle görüşemeyecek.”
- “ABD’nin Suriye harekâtını nasıl okumalıyız?” yerine “ABD’nin Suriye harekâtını nasıl yorumlamalıyız?“
- “Türk insanı, geleneklerine düşkündür.” yerine “Türkler, geleneklerine düşkündür.” (İngiliz insanı, Fransız insanı hiç duydunuz mu?) diyebiliriz.
Dilimizi tek bir sözcükle kısırlaştırmamalıyız.
Türkçede son dönemde sıklıkla kullanılan “düşünüyorum, gerçekleştirmek, karşın, ilişkin” gibi birçok kullanım, aynı anlama gelen diğer sözcüklerin kullanımının önüne geçtiği için hem yazı hem de konuşma dilimizi kısırlaştırmakta.
- “Türkiye’nin işsizlik oranı Mayıs 2018 itibarıyla iki milyon kişiydi.” demek yerine “Türkiye’nin işsizlik oranı Mayıs 2018‘de iki milyon kişiydi”,
- “İller itibarıyla seçim sonuçları şu şekilde.” demek yerine “İllere göre seçim sonuçları şu şekilde.”,
- “Yardım konvoyları saat 08.00 itibarıyla sınıra hareket etti.” demek yerine “Yardım konvoyları saat 08.00‘den itibaren sınıra hareket etti.”
- “Çalıştayda blogların canlanmasına ilişkin yapılması gerekenler ele alındı.” yazmak yerine “Çalıştayda blogların canlanması konusunda / için yapılması gerekenler ele alındı.”
- “Facebook’un gizlilik politikasını eleştirenlerin ne ölçüde haklı olduklarını göreceğiz.” demek yerine “Facebook’un gizlilik politikasını eleştirenlerin ne kadar haklı olduklarını göreceğiz.”
- “Kamuoyunun bütün tepkisine karşın UBER resmen yasaklandı” yazmak yerine “Kamuoyunun bütün tepkisine rağmen UBER resmen yasaklandı.”
- “UBER, buna karşın Türkiye’de hizmet vermeye devam edileceğini açıkladı.” yerine “UBER, buna karşılık Türkiye’de hizmet vermeye devam edileceğini açıkladı.”
- “Yazar, okurlarıyla söyleşi gerçekleştirdi.” yerine “Yazar, okurlarıyla söyleşi yaptı.”,
- “Yayınevi, imza günü gerçekleştirdi.” yerine “Yayınevi, imza günü düzenledi.”,
- “Gençlerimizin geleceği adına önemli konular ele alındı.” yerine “Gençlerimizin geleceği için önemli konular ele alındı.”
- “Veli toplantısında öğrenciler adına yeni kurallar belirlendi.” yerine “Veli toplantısında öğrenciler açısından yeni kurallar belirlendi.”,
- “O, bu üstün yetenekelere sahip olabilir ama…” yerine “Onda bu üstün yetenekler bulunabilir ama…”,
- “Türkiye’nin dünyada nasıl bir yere sahip olduğunu biliyoruz.” yerine “Türkiye’nin dünyada nasıl bir yeri olduğunu biliyoruz.”
- “Öğretmenler, öğrenciler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.” yerine “Öğretmenlerin, öğrenciler üzerinde önemli etkisi vardır.” diyebiliriz.
Son not: “İle” bağlacını ayrı yazmak yerine bir önceki sözcükle birleşik yazarak tasarrufta bulunabiliriz. (Yazılarımı büyük bir titizlikle (titizlik ile) yazarım.
Daha önce yazdığım “Nitelikli bir yazı için birkaç önemli ayrıntı” başlıklı yazımı da okuyarak bu konuyu pekiştirebilirsiniz.
En çok buralardayım: Instagram | Facebook | Twitter | YouTube