Facebook’taki bir paylaşımınıza hiç hakaret dolu bir yorum, Twitter üzerinden şahsınıza yönelik alaycı bir tivit aldınız mı? Kimliği belirsiz birinden tehdit dolu bir e-postayla karşılaşmış veya bilmediğiniz bir numaranın WhatsApp’tan tacizkâr mesajlarına maruz kalmış olabilirsiniz. Sanal zorbalık” ve “sanal mağdur” kavramlarını daha önce duymadıysanız bile bu ikisinden biri olma ihtimaliniz çok yüksek; benim için de öyle. Birkaç yıldır bu iki kavrama aşinayım ve internet kullanan hemen herkesin farklı şekillerde sanal zorbalığa maruz kaldığını biliyorum. Diğer yandan kabul etmesi zor olsa da farkında olarak ya da olmadan “sanal zorbalık” davranışları sergileyebiliyoruz. En çok dikkat edilmesi gereken konu ise çocukların dijital dünyanın zorbalığına karşı açık hedef ve savunmasız olması.
İnternet bağımlılığının göstergelerinden olan “internet kullanma süresi ve sıklığı”nın artışı ile sanal zorbalık örneği davranışlar da artıyor. 2012 yılında yapılan bir araştırmaya göre internette sık vakit geçiren öğrenciler daha az vakit geçiren öğrencilere oranla daha çok sanal zorbalık davranışlarında bulunuyor. Özellikle çocukların ve ergenlerin ebeveynlerinden habersiz sosyal ağ hesabına sahip olmaları, sanal zorbalık yapma ya da mağdur olma gibi riskli çevrim içi (online) davranışları artırmakta. Araştırmalar erkeklerin kadınlara; 25 yaş altı bireylerin 35 yaş üstü bireylere; lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin doktora öğrencilerine göre sanal zorbalık davranışlarını gösterme sıklığı daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Ayrıca az arkadaşa sahip olanlar ile arkadaş ilişkilerinden memnun olmayanlar daha fazla sanal zorbalığa maruz kalıyor.
İlginç bir bilgi ise mobil internet kullananların diğer internet kullanıcılarına oranla sanal zorbalık gösterme eğilimlerinin daha yüksek olduğu yönünde. Daha da ilginciyse sanal mağdur olanların bir kısmının daha sonra sanal zorba ya da sanal zorbaların bir kısmının sanal mağdur olabildiği gerçeği. Çünkü sanal zorbalığa maruz kalan kişi öç almak, mağduriyetini ödünlemek için sanal zorbalığa başvurabiliyor.
Sanal zorbalığın belirgin özellikleri
Sanal zorbalık dolaylı ve anonim bir şiddet türü. “Güç dengesizliği“ni içeriyor; fiziksel güçten çok teknolojik araçlar kullanılarak güç kullanma söz konusu. İleri teknoloji kullanım bilgisine sahip olmayı gerektirmekte. Karşıdaki kişiye kasıtlı olarak zarar verme amacı güdülüyor. Zorba, sanal dünyada her an mağdura ulaşabilir durumda. Zorbalık dijital ortamda yapıldığından dolayı zorba kişi yol açtığı mağduriyetleri göremediği gibi mağdurla empati de kuramaz. Buna bağlı olarak zorba, siber ortamdaki davranışının sadece o ortamda kaldığını zannederek zorbalık davranışını bitirme eğiliminde olmuyor. Yapılan araştırmalara göre sanal zorbalık boyutunda yüksek puan alanların daha az empatik eğilimleri var. Bu sebeple sanal zorbalık arttıkça empati düzeyi de düşer.
Sanal zorbalık neden tehlikelidir?
- Her zaman gerçekleşmesi mümkün olan sanal zorbalık yer ve zamandan bağımsız olduğu için mağdur, ortam değiştirse bile sanal mağduriyetten kolay kolay kurtulamaz.
- Tespit edilmesi ve kontrolü zor olduğundan dolayı geleneksel zorbalığa oranla görülme sıklığı daha fazla.
- Sanal zorbalık, maruz kalan kişiyi intihara sürükleyebilmekte.
Sanal zorbalık çeşitleri:
- Sanal zorbalık elektronik zorbalık (electronic bullying) ve elektronik iletişim zorbalığı (e-communication bullying) olmak üzere ikiye ayrılıyor.
- Elektronik zorbalık, internet sitelerinin veya e-postaların şifreleri kırılarak ele geçirilmesi (hacking) şeklinde teknik olayları kapsıyor.
- Elektronik iletişim zorbalığı ise “Online kavga, sanal taciz, iftira, taklit, sanal ortamda izinsiz olarak bilgi ve görüntü paylaşımı, dışlama, sanal tehdit” gibi insan ilişkilerine yönelik saldırıları içeriyor.
Sanal zorbalığın ve mağduriyetin önüne nasıl geçebiliriz?
Özellikle ergenler siber ortam kaynaklı tehditleri gerçek yaşamdaki tehditler kadar önemsemediği gibi gerçek arkadaşlar edinirken gösterdiği özeni sanal arkadaşlar edinirken de göstermiyor. Bu durum çeşitli sanal zorba davranışlara maruz kalma risklerini artırıyor. Çocukların ve öğrencilerin yeni medya alanındaki okuryazarlığının, sosyal medya kullanım bilinicinin artırılması gerekmekte. İnternette çok fazla zaman geçirmek sanal zorbalık ve sanal mağduriyet riskini artırdığı için bu konuda da bilinçli olmak çok önemli.
Empati kurma yeteneği artırılmalı çünkü empatik eğilimi yüksek olanların kişiler arası iletişim kurmada gösterdikleri çaba sanal zorbalığa dahil olmalarının da önüne geçmekte.
—
Bu yazıyı yazarken “Bilgi Okuryazarlığı, İnternet Bağımlılığı, Sanal Aylaklık ve Çeşitli Diğer Değişkenlerin Sanal Zorbalık ile İlişkisinin İncelenmesi” (Prof. Dr. Süleyman Sadi Seferoğlu, Arş. Gör. Ömer Demir); “Lise Öğrencilerinde Sanal Zorbalık ve Problemli İnternet Kullanımı İlişkisi” (Yunus Altundağ); “Ergenlerde Sanal Zorbalık ve Mağduriyetin Empati ile İlişkisinin İncelenmesi” (Doç. Dr. Mücahit Kağan, Rehber öğretmen Alaattin Ciminli) makalelerinden yararlandım.