Kahvaltı yapmak mı etmek mi? Günlük dilde “kahvaltı yapmak” ve “kahvaltı etmek“ şeklinde iki kullanımla da sıklıkla karşılaşıyoruz. Öyle ki bir gün önce iş arkadaşlarımdan Pelin “kahvaltı ettim.” derken hemen arkasından Yakup da “kahvaltı yaptım” dedi. Her biri aynı olayı farklı şekilde söylediklerinin farkında değildi. Onlara hangi kullanımın doğru olduğunu sorup bunu bir de Twitter’da anketleştirdim. Kullanılan 24 oyun %79’u “kahvaltı yapmak”ı, %21’i de “kahvaltı etmek”i günlük dilde kullandıklarını belirtti.
Oysa doğru kullanımın “kahvaltı etmek”tir. Türk Dil Kurumu da Güncel Türkçe Sözlük’te “kahvaltı etmek” kullanımını vermekte, bunu da “Akşamları yemek yemiyor, kahvaltı ediyoruz.” cümlesiyle örneklendirmektedir. Konuyu, akılda daha iyi kalması için “park etmek – park yapmak” örnekleri üzerinden açıklayacağım.
“Arabayı park edip geliyorum.” diyen de var “İyi park yapamam.” diyen de. Hatta “Buraya park yapmak yasaktır.” tabelalarını mutlaka görmüşüzdür. “Etmek” ve “yapmak” eylemleri birbiriyle aynı gibi görünse de aslında farklı anlamlar taşırlar ve yan yana geldikleri kelimelere farklı anlamlar yüklerler. Şöyle ki:
Araba “park edilir”. Belediye ise “park yapar.” “Yapmak” fiili, “yeni bir şey ortaya koymak, inşa etmek”tir. Türk Dil Kurumu da “yapmak” fiili için “Ortaya koymak, gerçekleştirmek, oluşturmak, meydana getirmek” karşılığını verir. Bu sebeple araba, sadece park edilir. “Buraya park yapmak yasaktır.” uyarısını dikkate alması gereken de aslında belediyedir; o uyarıyı asan vatandaş ise belediyenin evinin önüne ağaçların, çiçeklerin, çimlerin, oturakların, spor aletlerinin olduğu bir park inşa etmemesini -farkında olmadan- istemektedir ;)
“Yapmak” ve “etmek”in yüklediği farklı anlamlar kafamızda belirginleştiyse günlük hayatta sıklıkla kullandığımız bu ifadelerin niçin yanlış olduğunu artık daha iyi görebiliriz.
- Kahvaltı yapılmaz, kahvaltı hazırlanır ve kahvaltı edilir ;)
- Belediye park yapar, araçlar da park edilir.
Bu konuyu araştırırken ilginç bir ayrıntıyla da karşılaştım. Yukarıdaki örneklerin içine aynı mantıktan yola çıkarak “şaka yapılmaz, şaka edilir” yazacaktım. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük’te “şaka yapmak” ve “şaka etmek” kullanımlarını da veriyor fakat açıklama kısmındaki örnek cümlelerde yine “şaka etmek”i kullanıyor: “Şaka ettiğini ama şakanın tadını kaçırdığını söylüyordu.” O halde doğru kullanım “şaka etmek”tir. Şöyle kodlarsanız aklınızda daha kalıcı olabilir: “Sohbet ettik” mi dersiniz, “Sohbet yaptık” mı? Sohbet edilir, tıpkı şaka etmek gibi ;)
Düzeltme: Yazının ilk halinde “tuvalet etmek” ve “banyo etmek” ifadelerini de aynı mantıktan yola çıkarak örnek vermiştim ancak yanlış bilgi verdiğimi sonradan fark ettim. Türk Dil Kurumu, doğru kullanım olarak “tuvalet yapmak” ve “banyo yapmak” (ki en güzeli “yıkanmak” demek) olduğunu söylemektedir.
