Gece uyku tutmayınca Doç. Dr. İ. Esen Yıldırım‘ın “Çocuklara Verilen İsimler Üzerinden Türkiye’deki Sosyo-Kültürel Değişimin Analizi” başlıklı makalesini okudum. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri Bölümü İstatistik Anabilim Dalında görevli olan Yıldırım, ilginç bir araştırma yapmış. Türkiye’de Cumhuriyet döneminden 2010 yılına kadar çocuklara verilen isimleri, toplumdaki sosyo-kültürel değişimin izini sürmek amacıyla analiz etmiş ve çocuklara verilen isimlerle Türk siyasi tarihindeki gelişmeler arasında ilişki olup olmadığını incelenmiş. Verileri de İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünden almış. Sizce Türkiye’de en popüler çocuk isimleri hangileri?

Bu soruya vereceğiniz isimleri az çok tahmin edebiliyorum. Makalede paylaşılan veriler de bizim tahminlerimizi doğrular nitelikte ama bir farkla. 1923 – 2000 yılları arasında erkek çocuklara verilen isimlerde birinci sırada Mehmet geliyorken, 2001 – 2010 yılları arasında ilk sıraya Yusuf ismi yerleşiyor. Kız çocuklarda da Fatma ismi 1923 – 1990 yılları arasında ilk sıradayken 1991 – 2000 döneminde Merve; 2001 – 2010 döneminde de Zeynep ismi en çok tercih edilen kız çocuğu ismi oluyor. Makalede yer verilen Türkiye’de en popüler kız ve erkek çocuk isimlerine dair listenin ilk 10 sırasını da aşağıya ekliyorum:

• Makaleye göre Türkiye’de ailelerin çocuklarına isim verme tercihleri Türk siyasi tarihindeki gelişmelerle paralellik gösteriyor.
• 1960’lı yıllarda kentleşme sürecinin hızlanmasıyla geleneksel isimler yerini yeni/modern isimlere bırakmaya başlıyor; erkek çocuklarda Murat ve Metin; kız çocuklarda Hülya ve Sevgi gibi iki “modern” isim en popüler 20 listesine giriyor.
• 1990’lardan itibaren dinî vurgusu olan isimler muhafazakâr söylemli siyasi atmosferin etkisiyle popüler isimler listesine giriyor. 1923’ten beri en popüler isimler arasında istikrarlı biçimde üst sıralarda yer alan geleneksel erkek isimleri Mehmet, Mustafa, Ahmet, Ali, İbrahim, İsmail, Hüseyin, Hasan ve Osman 1990’dan itibaren önemli ölçüde popülerliğini kaybetmeye başlıyor. 2000’li yıllarda Enes, Burak, Furkan, Berat, Muhammed, Emirhan ve Yunus Emre gibi dinî isimler popülerlik kazanıyor.
• Modern isim bulma arayışı 2000’li yıllarda erkek çocuklar için Arda, Emre ve Mert; kız çocukları için Yağmur, Sıla ve İlayda isimlerinin geleneksel isimlere karşısında popülerlik kazanmasını sağlıyor.
• Zeynep isminin gücü: Makalede en dikkat çeken ayrıntılardan biri ailelerin Zeynep ismindeki istikrarı. Zeynep, diğer geleneksel isimlere göre istikrarlı biçimde en çok tercih edilen kız çocuk ismi. Öyle ki 1923’ten bu yana en popüler 20 isim arasında ve 2000- 2010 döneminde de Türkiye genelinde birinci sırada tercih edilen kız çocuk ismi.
• Kız çocuk isimlerinde popülerlik açısından Zeynep’i, Elif ve Zehra isimleri takip ediyor.
• Çocuklara dinî vurgusu olan isim koyma eğilimi erkek çocuklarında 1990’larda görülmeye başlarken bu yönelim kız çocuklarında 1980’lerde görülmeye başlıyor.
• Kız çocukları için en popüler 20 isim arasında dinî vurgusu olan isimlerin sayısı, erkek çocuklarından daha fazla.
• Aileler, erkek çocuklarına geleneksel isimler; kız çocuklarına da yeni, farklı, kulağa hoş gelen isimler koyma eğiliminde.
• Geleneksel isimler arasında günümüzde popülerliğini koruyan isimler; erkeklerde Yusuf ve Ömer, kızlarda Zeynep, Elif ve Zehra’dır.
• Peki çocuklara verilen isimlerde siyasi gelişmelerin etkisi hani nerede derseniz Yıldırım, o konuda şunu söylüyor: “Muhafazakâr partilerin etkili olduğu 1990 sonrası dönemde popüler isim listelerinde erkeklerde Enes, Burak, Furkan, Berat, Muhammed, Emirhan ve Yunus Emre; kızlarda Merve, Büşra, Kübra, Esra, Rabia, Hilal, İrem, Beyza, Melike, Aleyna gibi dinî vurgusu olan isimlerin ağırlığı artmıştır. Cumhuriyet döneminden itibaren popüler olan geleneksel isimler ile son 25 yıldır popülerlikleri artan dinî vurgusu olan yeni isimlerin ortak özellikleri, dinî motifleri baz almalarıdır.”

Mesela benim ismimi duyanlar genellikle 1980 darbesi döneminde doğup doğmadığımı sorarlar. Oysa ben, rahmetli babamın bana ‘kâinat/uzay’ı temsilen Evren ismini koymuş olabileceğine inanmak istemişimdir her zaman ;) Bu arada Zeynep ve Elif isimleri benim için de favoridir. İçindeki ‘e’, ‘z’ ve ‘l’ harflerinden mi bilmiyorum bu iki isim bana çok zarif geliyor. Kızım olsa ismini Zeynep veya Elif koyabilirdim ama ilginç bir şey söyleyeyim mi? Erkek çocuğum olsa ne isim koyardım hâlâ kararsızım ancak gönlümden  geçenin oğluma da Evren ismini koymak olduğunu saklayamayacağım ;) Söz konusu çalışmayı okumak ve bu isim mevzusunun ayrıntılarına bakmak isterseniz makaleye şuradan ulaşabilirsiniz.