Fotoğraf kaynak: dw.com | T. Bozoglu
1980 ve öncesindeki darbeleri büyüklerimizden sıkça dinlemiş; 28 Şubat post-modern darbesi (1997) ve 27 Nisan e-muhtırasıyla (2007) ilgili tartışmaları çokça okuyup duymuştuk ama 15 Temmuz 2016 akşamında başlayan darbe girişiminde vatandaşlar olarak ilk defa bire bir darbeyle yüzleşmiştik; hem de tankla, tüfekle, savaş uçaklarıyla ve üstelik canlı yayında! Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk darbesi 27 Mayıs 1960‘tan bu yana hayat tarzı ve teknoloji anlamında çok şey değişti. Bugün gelinen noktada “Darbe zihniyeti” de oyunu kurallarına göre oynayıp dijitalleşme yolunu seçerken ‘Milletin Meclisi’ni bombalayabilecek kadar gözü dönmüş bir hale de büründü.
‘Millet Ay’a biz yaya’ söylemi bile dünya Mars’ta keşfe başlamışken anlamını çoktan yitirmesine rağmen 21. yüzyılın ilk çeyreğini yarıladığımız 2016 Türkiyesi’nde darbe girişimini yaşadık. Hayaller ‘internet of things’ hayatlar ‘Whatsapp darbesi’ olarak karşımıza çıktı. Unutamayacağımız bir darbe girişimi gecesinin üzerinden geçen bir haftada ortaya çıkan ayrıntılardan darbe girişiminin dijital notlarını ve blog dünyasındaki yansımalarını derlemeye çalıştım.
15 Temmuz 2016 Darbe girişiminin bildirisini TRT Spikeri Tijen Karaş okudu.
Aradan 56 yıl geçmesine rağmen Darbe ilanı için adres değişmiyor; ‘Darbe bildirisi illa TRT’den okunacak’ deniliyor ama bu kez değişik bir yöntem seçiliyor: Sözde darbe bildirisi, bu kez bir rütbeli askere değil bir sivile, bir kadın televizyoncuya okutuluyor.
Darbe bildirileri, 1980’de Kenan Evren tarafından TRT’de; 1960’ta Kurmay Albay Alparslan Türkeş tarafından Bayrak Radyo’da okundu. Kenan Evren’in 1980 darbe bildirisini okuduğu videoyu buradan, TRT spikeri Tijen Karaş‘a zorla okutulan darbe bildirisi videosunu da buradan seyredebilirsiniz. TRT’nin halk tarafından darbecilerin elinden alınmasından sonra Karaş’ın ilk açıklamalarını da instagram hesabımdaki kısa videodan; TRT binasının işgalinin perde arkasını da buradan seyredebilirsiniz.
TRT ekranlarında darbe bildirisini seyreden halk, o bildiride yer alan ‘sokağa çıkma yasağı’ ifadelerine rağmen TRT binasını basarak askerlerin elinden aldı ama bu defa CNN Türk binasının çatısına askeri helikopter indi. CNN Türk’ün askerlerce basılıp yayının durdurulmaya çalışılması da vatandaşların ve polisin baskını sonrası CNN Türk’ün yayınına kaldığı yerden devam etmesi de saniye saniye canlı yayında yaşandı. Olay anını ve sonrasını ben de Youtube kanalıma ekledim. CNN Türk’te 15 Temmuz gecesi neler yaşandığıyla ilgili daha ayrıntılı videoyu burada bulabilirsiniz. Olayla ilgili bir video da şurada var.
Whatsapp Darbesine Facetime Darbesi
Darbe girişiminde bulunan askerlerin bütün süreci Whatsapp üzerinden yönetmesi de 15 Temmuz’a dair en ilginç ayrıntılardan biri. Whatsapp, yakın zamanda ‘uçtan uca şifreleme’ özelliğini devreye sokmuş ama çoğumuz bunun ne için olduğunu pek anlamamıştık. Darbeci askerler Whatsapp’ın bu teknolojik özelliğinin işlerine ne kadar yarayacağını hesaba katıp çoğunlukla bu mobil uygulama üzerinden planlarını yürütmeyi tercih ettiler. Tabi hesap etmedikleri bir şey vardı: Bütün yazışmalar aynı gece binlerce sosyal medya hesabında da deşifre edildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, darbe girişimini haber alır almaz Periscope üzerinden canlı yayın yapmıştı ancak CNN Türk’ten Hande Fırat, bunun yeterli olmayacağını söyleyerek ısrarla kendisini Skype benzeri bir bağlantıyla canlı yayına almaya çalıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, sadece iPhone ve iPadler arasında çalışan FaceTime uygulaması ile CNN Türk’te canlı yayına bağlanarak bir darbe girişimi olduğunu resmen duyurdu ve halkı sokağa davet ederek demokrasiye sahip çıkmalarını istedi.
FaceTime 15 Temmuz Darbe Girişiminin dijital yıldızı olurken Erdoğan’ı canlı yayına alan spikerin iPhone’u ‘demokrasi telefonu’ olarak ünlendi. Hatta telefonu 1 milyon riyal karşılığında almak isteyenler oldu. FaceTime bağlantısının nasıl yapıldığına dair Hande Fırat’ın anlattıklarını buradan seyredebilirsiniz.
Canlı Yayında TBMM Bombalandı
Darbe girişiminin her bir ayrıntısı korkunç ve kabul edilemez ama içlerinde canımızı en acıtanlardan biri hiç şüphesiz Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bombalanmasıydı. Fox TV, Meclis’in bombalanma anını canlı yayında verdi. Darbe girişimi bastırıldı, asker geri püskürtüldü denilirken televizyon ekranlarında ‘milletin meclisi’nin başka bir ülkenin savaş uçakları tarafından değil vatandaşların vergileriyle alınan helikopterler tarafından vurulması en travmatik anlardan biriydi. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk defa TBMM bombalandı.
TRT’yi ele geçirmek, CNN Türk’ü basmak başarılı bir darbe girişimi için yeterli değildi; öyle ki ulusal yayın yapan bütün televizyon kanalları darbeye karşı tek vücut olmuştu. Yayınların tamamen durdurulması için kökten bir çözüm gerekiyordu; bunun için de asker TÜRKSAT’a girmeye çalıştı, bazı uyduları bombaladı. 2 şehit veren TÜRKSAT çalışanları, merkezin askerin denetimine girmesine engel oldu.
GSM Operatörlerinden ‘Acil İletişim Desteği’
İnternette ve mobil iletişimde neredeyse hiç aksaklık yaşanmadı. Yayımlanan haberlerde GSM operatörlerinin gece boyunca bunun için büyük çaba sarf ettiklerini okudum. Halkın darbe girişimine karşı organize olurken herhangi bir iletişim sıkıntısı yaşamaması için Türk Telekom, Turkcell ve Vodafone abonelerine ücretsiz dakika, sms ve internet paketi yükledi.
Sosyal medyanın bu tür toplumsal olaylardaki olumlu işlevi kadar maalesef olumsuz işlevi de var. Bilgi kirliliğinin çokça yaşandığı böylesi olaylarda sadece birkaç sosyal ağ hesabının paylaşımlarını dikkate almak gerekiyor. 15 Temmuz darbe girişiminden bu yana Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, İstanbul Valiliği, Ankara Valiliği, Anadolu Ajansı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Ankara Büyükşehir Belediyesi‘nin Twitter hesaplarındaki duyuruları takip etmek daha sağlıklı olacaktır.
Özellikle Ankara ve İstanbul’da çok önemli noktaların bombalanması, 15 Temmuz gecesi yaşananların darbe girişimi olduğu kadar Türkiye’yi adeta işgal etme girişimi gibi de geldi bana. Demokrasi uğruna canını feda eden 240 şehidimize Allah’tan rahmet, yaralanan binlerce kardeşimize de acil şifalar diliyorum.
1 haftadır darbe girişimiyle yatıp kalkıyoruz ve ülke olarak neredeyse hepimizin ağzının tadı kaçtı. Haber bültenleri, gazeteler, köşe yazarları ve sosyal medya paylaşımları darbe girişimiyle ilgili ayrıntılarla dolu. Peki, 15 Temmuz gecesi ve sonrasında yaşananlar bloglara nasıl yansımış; blog yazarları darbe girişimini nasıl değerlendirmiş; işte RSS aboneliğiyle takip ettiğim bloglardan gözüme takılanları -görüş ayrımı yapmadan- paylaşıyorum:
“Son başarılı darbe zamanlarında (m.ö. 12 eylül), 30-40 sene sonrasını hayal edenler, muhtemelen uçan arabaları düşünüyorlardı ama bir sonraki darbe girişiminin, Dünya’nın diğer ucundaki bir tarladan hızlı İnternet ile canlı izlenebileceğini düşünmüyorlardı.”
“15 Temmuz darbe girişimi sırasında sosyal medya sitelerine 22.50’den itibaren iki saat boyunca erişim kısıtlandı. Günde ortalama 6 milyona yakın Türkçe tweetin atıldığı Twitter’da erişimin saat 01:00’in ardından normale dönmesiyle 16 Temmuz’da toplam 18 milyon 666 bin tweet paylaşıldı. Çevrimiçi platformlar üzerinden gerçekleştirilen çağrılar, yapılan haberler ve canlı yayınlar ile sağlanan bilgi akışı, darbe girişiminin başarısızlıkla sonuçlanmasında önemli rol oynadı.”
Sosyal medya nasıl darbeye direnişin aracı oldu? | Şükrü Oktay Kılıç
“Kafası kesilerek öldürüldü denilerek paylaşılan fotoğraf Burak Salıvermez isimli bir vatandaşın askerlik fotoğrafı olarak Facebook’a yüklediği görsel. Facebook ve Instagram hesaplarından yaptığı açıklamayla bunu belirtti.”
15 Temmuz Darbe Girişimi Sonrası Yayılan Yalan Haberler | matakanfoca.com
“Biz bilmezdik böyle şeyleri. Darbe nedir, sıkı yönetim nedir. Askerin yönetime el koyması nedir. Benim akranlarım, benimle aynı jenerasyonda olanlar böyle şeylere tanık olmadık ki hiç.”
15 Temmuz 2016 | mustafaalniak.net
“Ey Allah’ım daha da çaresiz bırakma bizi / İndirdiğin dinini koru, saflığına halel getirme / Ne düşüneceğimizi şaşırtma Ya Rabbim. / Yüceliğini göster. Emrinden çıkartma kimseyi…”
Zamansız Sela, Vakitsiz Sela | eceevren.com
“Sırf taraf olmak için taraf olmayın. Geleceğinizi düşünerek. Çocuklarınızı düşünerek hareket edin. Gün ideolojik fikirler peşinde koşup toz pembe hayaller görme günü değil. Fevri hareketlerle kirli bilgilere inanarak eşinizi dostunuzu arkadaşınızı incitme günü değil.”
“Darbeye teşebbüs edenlerin amacı ve hedefi ne olursa olsun, bu teşebbüs hepimize karşıdır. Darbeler kötüdür. Dolayısıyla hiçbir şartta darbeyi kabul etmek, desteklemek de mümkün değildir. Aksi vatana ve demokrasiye ihanettir.”
15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi Ardından | simtoalev.com
“15 Temmuz 2016 akşamı bu ülkede bir darbe girişimi yapıldı. Aradan dolu dolu 3 gün geçti ve ben ortalama bir dünyalıdan kat be kat stres içinde yaşayan insan olarak aradan geçen 3 gün sonunda bir gram rahatlayabilmiş değilim. Tiyatro diyenler var, Ordu içinde bir grubun sinsice planladığı gerçek bir girişim diyenler var. Kimin hangi gerekçe ile yaptığını gerçekten bilmiyorum.”
“Sanırım benim gibi hiç kimse, darbe gibi bir olayı beklemiyordu. Çünkü ortamda darbelik bir durum yoktu. İktidar ile asker arasında bir gerginlik yoktu. Aksine uyumlu bir çalışma vardı. Böyle bir ortamda asker, niye darbe yapsın ki diye düşündüm.”
Millet ile mehmetçiği karşı karşıya geldi | yasamdanyazilar.blogspot.com.tr
“Ortaya çıkan bu durum, Türkiye’nin sosyal medya kanaat önderlerinin sadece gevezelik ve muhabbet gibi durumlarda önder olduğunu, kendilerine verilen yüz binler ve milyonlarca takipçilik payenin altını dolduramadılar. İnsanları daha dikkatli olmaya çekmek yine tecrübeli gazeteci ve yazarlara kaldı.”
Darbe girişimi sırasında teknoloji ve iletişim kullanımı | tknlj.com
“Canlı canlı şahit olduğumuz darbe girişimi görsel, işitsel ve dijital dünyada takip ettik. Saatler boyunca canlı yayınlarda takip ettiğimiz darbe girişimi, eş zamanlı olarak bir dijital medya arenasında da seyrediliyordu!”
Dijital İletişim Dünyasında Darbe | teakolik.com
“Korkuyoruz, endişeliyiz, kimse güvende değil artık. Neler oluyor tam olarak bilmek mümkün değil. TRT spikerinin ” TSK yönetime el koymuştur, sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir” dediğini kulaklarımla duydum. Sonrası dehşet, kargaşa, belirsizlik, endişe, gelecek kaygısı, karanlık..”
Herkes Sığınaklara! | aydinlikyuz.blogspot.com.tr
“Ama başından beri, darbe girişiminin başarısız olduğunun farkındaydım. İstedikleri kadar jet uçursunlar, bomba atsınlar; millet sokağa çıkma yasağına uymuyorsa ve bu engellenemiyorsa, internet açıksa ve herkes darbe girişimini konuşuyorsa, televizyon kanalları açıksa ve bu muazzam (!) darbenin mağdurları (?) kanallarda konuşmalar yapıyorsa, havalimanına vatandaşları çağırıyorsa, o darbe girişimi başarısızdır. Jetleriyle, helikopterleriyle rezil oldular, ama 200’e yakın cana da kıydılar.”
4 Maddede “Dandik Darbe” | beyn.org
“Kısacası, darbeyi planlayanlar, sivillerin ölmesini planlamamış olabilir. Tanklardan, tüfeklerden, helikopterden, uçaklardan ateş açılmasını ilk etapta düşünmemişlerdir, istememişlerdir belki. Ama emirler geldikçe kendi rollerine kendilerini fazla kaptırıp 45 volttan 450 volta çıkan denek gibi, alçak uçuştan meclis bombalamaya gidebilmişlerdir.”
Darbe Üzerine Sakin Kafayla Okunması Gereken Bir Yazı | dunyabirmasaldir.com
“Bu noktadan sonra kolay kolay kime güvenebilir Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar. Millet olarak büyük bir olay atlattık.”
Darbe girişimine dair sorduğum iç sızlatıcı sorular | yasamdanyazilar.blogspot.com.tr
“Biz darbeleri kitaplardan okuyup, televizyondan izledik, ailelerimizden dinledik. Her ne kadar darbe görmemiş olsak bile yıllarca darbenin etkilerini olumsuz bir şekilde hissettik. 15 Temmuz 2016’da ise bir darbe girişimi (kalkışma?) oldu. Bununla alakalı olarak çok yorum yapma gereği duymuyorum.”
Bu olağanüstü durumdan sonra ne yapmalıyız? | hasanyasar.com
“Halkına ateş açan, Meclis binasını bombalayan, Genelkurmay Başkanı’nı işkenceden geçiren bu güruhun etkisiz kılınmasında, Erdoğan’ın çağrısının payı var. Bu arada, ne ilginç paradokstur ki ‘medya sevmez Erdoğan’a, ‘darbecilere karşı sokağa dökülme’ yolundaki yaşamsal çağrıyı yapma fırsatını, sorunlu olduğu Doğan Grubu’ndan CNN Türk sundu.”
Darbe Püskürtücü Dehşetengiz ‘Millet’! | kerimevren.com
“Türkiye’de son birkaç gündür yaşanan olayları, travmaları tek tek sıralamayacağım size. Yaşananlar uzun süredir ilk kez bu kadar açık ve net aslında. Sadece her olayda olduğu gibi dilimize yapışan ‘gitmek lazım buradan’ cümlesinin gitmişi olarak bir şeyler söylemek istiyorum.”
Hem Uzak Hem Yakın | durumbildirimi.com
“Darbe girişimin “senaryo” olduğunu söyleyen insanların, ifadelerini pek samimi bulmuyorum. Erdoğan karşıtlığı, onları gerçekleri tam anlamıyla görmemelerini sağlamış.”
#HakimiyetMilletindir | sakinblog.com
“Darbenin iyisi kötüsü olmaz. Darbelerin savunulacak yanları yoktur. O yüzden en kötü sivil irade ile darbeyi karşılaştırmak bile yersiz.”
Gerçekten çok emek harcanmış bir yazı. Kalemine sağlık.
Evrenn..Eline sağlık. Yazı güzel ,ben hala tuhaf bir bölünme içindeyim. Bir türlü gerçekmiş gibi gelmiyor bana olanlar. Yok sayıyorum hala..
Okuduğum en iyi değerlendirme diyebilirim. Hem olayların anlatımı, hem resimler, hem de videolar çok çok zengin bir içerik olmuş. Ve bunların üstüne senin yorumun. Başka bir harika durum da, darbe girişimi ile ilgili blog yazılarını toplaman. Eminim çok emek harcamışsındır bunun için. Ama şunu söyleyeyim. Degmis. Böyle zengin ve yıllar sonra da okunacak bir yazıda benim de yer almam gurur verici. Çok teşekkürler. Emeğine, kalemine sağlık.
Teşekkürler ediyorum hem başka bir pencereden bakılan hem de müthiş görsel uyum sağlanmış bu yazı için.. Vermiş olduğun yazıları da favorilerime ekledim en kısa zamanda takip edeceğim…